Tháng 12-2010, sàn HNX đã nhận hồ sơ đăng ký niêm yết cổ phiếu của CTCP Mía đường Sơn La. Với một công ty đại chúng bình thường, đây đã là thông tin đáng chú ý. Nhưng với Công ty, niềm vui được nhân lên gấp bội, bởi chỉ cách đây ba năm, doanh nghiệp đã ngấp nghé tình trạng...phá sản.
Những ngày đầu gian nan
Công ty Mía đường Sơn La được thành lập năm 2000 trên cơ sở thực hiện Chương trình 1 triệu tấn đường của Chính phủ, và là một trong những điểm nhấn của Chương trình CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn, chuyển đổi cơ cấu cây trồng của tỉnh Sơn La, góp phần giải quyết tái định cư cho các hộ gia đình trong quá trình xây dựng Nhà máy Thủy điện Sơn La. Xác định rõ: Cây mía là một trong 4 cây trồng chính của tỉnh (chè, mia, cà phê, dâu tằm) nhằm xóa đói, giảm nghèo nên Đảng bộ và nhân dân các dân tộc tỉnh Sơn La đã thực hiện một chính sách phát triển cây mía nguyên liệu cho Nhà máy Đường Sơn La. Dự án Nhà máy Đường Sơn La được phê duyệt 3 lần, tổng mức đầu tư là 127 tỉ đồng (năm 1997). Sau khi xây dựng Nhà máy, để giải quyết những vấn đề phát sinh, UBND tỉnh Sơn La đã quyết định đầu tư chiều sâu với việc xây dựng dây chuyền sản xuất bánh COOKIES, trạm xử lý nước với tổng mức đầu tư thêm là 39,593 tỉ đồng. Riêng dây chuyền sản xuất đường - sản phẩm chính của doanh nghiệp - có công suất 1.000 tấn mía cây/ngày được nhập đồng bộ từ Trung Quốc năm 1997, đến năm 1999 được nâng cấp lên 1.500 tấn mía cây/ ngày ở một số hạng mục và dây chuyền này được cải tiến, bảo dưỡng định kỳ hàng năm.
Tuy được đầu tư bài bản, nhưng theo đánh giá của DN khi xin chuyển đổi hình thức sở hữu thì từ khi thành lập đến năm 2006, qua 9 vụ sản xuất liên tục, doanh nghiệp đều bị lỗ, và khoản lỗ lũy kế đến 30/6/2006 đạt mức 246,86 tỷ đồng. Riêng năm 1999 - 2000, do ảnh hưởng của sương muối đã lỗ 47,283 tỉ đồng. Nguyên liệu thiếu, không vay được vốn lưu động là nguyên nhân cơ bản gây khó khăn cho Công ty (đặc biệt là trong một số năm giá đường xuống quá thấp, Công ty bị động về vốn nên hầu hết đường bán ra đều không chủ động được theo giá thị trường mà phụ thuộc vào nhu cầu cần vốn nên bán giá rất thấp). Đến năm 2007 (sau 10 năm từ khi xây dựng), nguy cơ về tài chính của Đường Sơn La quá lớn: nợ vay lũy kế đến thời điểm 30-9-2006 là hơn 356 tỉ đồng, âm vốn chủ sở hữu 240 tỉ đồng.
Với thực trạng tình hình tài chính nói trên, Công ty Mía đường Sơn La không đủ điều kiện để tiến hành cổ phần hóa theo các quy định hiện hành của Nhà nước, do đó sẽ phải chuyển sang thực hiện theo các hình thức bán, khoán kinh doanh, cho thuê hoặc phá sản. Như vây, cùng với nhiều lý do khác, DN Mía đường Sơn La không thể tiến hành cổ phần hóa, chỉ còn lựa chọn giữa bán hoặc phá sản. Chính thời điểm đó, với những quy định của Nhà nước trao cho, Công ty Mua bán nợ (DATC) thuộc Bộ Tài chính đã thỏa thuận với DN, cơ quan chủ quản để chuyển đối hình thức sở hữu cho Công ty Mía Đường Sơn La thông qua hoạt động mua bán nợ.
Bứt lên nhờ hướng đi thích hợp
Sau khi đạt được sự thống nhất về phương án chuyển đổi sở hữu Công ty Mía Đường Sơn La với các cấp chính quyền và ban ngành có liên quan, để xử lý tình trạng âm vốn chủ nhằm giúp DN đủ điều kiện chuyển đổi sở hữu, DATC đã đàm phán mua lại các khoản nợ tồn đọng của các ngân hàng chủ nợ, cam kết giảm trừ trách nhiệm trả nợ cho DN. Để xử lý vấn đề này, DATC đã trực tiếp xóa nợ lãi và giảm một phần nợ gốc cho Công ty với số tiền là 255.102 triệu đồng, tương ứng số âm vốn chủ sở hữu theo hồ sơ xác định giá trị DN. Tiếp theo việc xử lý âm vốn chủ sở hữu, DATC giúp DN xử lý các vấn đề tài chính phát sinh trong giai đoạn từ thời điểm xác định giá trị DN đến thời điểm thành lập CTCP, và trở thành cổ đông lớn của DN Mía Đường Sơn La thông qua việc chuyển nợ thành vốn góp.
Tiếp đó, DATC tiến hành lựa chọn được các cổ đông chiến lược để cùng DN phát triển sản xuất. Các đối tác này phải đáp ứng được các tiêu chí cơ bản (có năng lực tài chính, cung ứng nguyên vật liệu, có kinh nghiệm xây dựng và phát triển ngành mía đường, có khả năng về khoa học công nghệ, kỹ thuật sản xuất, có trình độ quản trị, quản lý công nghệ và phát triển thị trường tiêu thụ sản phẩm, gắn bó lợi ích lâu dài với DN. Với những tiêu chí đó, DATC mời được Công ty Mía đường Lam Sơn - một DN đầu đàn trong ngành công nghiệp mía đường Việt Nam và Công ty thực phẩm Miền Bắc tham gia góp vốn với Công ty Mía đường Sơn La (lúc này là Công ty Cổ phần Mía đường Sơn La). Ngoài ra, việc bán cố phần lần đầu cũng được DATC bàn bạc với DN, thực hiện bài bản với địa phương, trong đó chú trọng tới quyền lợi của người lao động trong DN và người trồng mía trong vùng nguyên liệu của Nhà máy (đặc biệt là huyện Mai Sơn) để tạo sự gắn kết trách nhiệm và quyền lợi của người trồng mía với Nhà máy, từ đó đảm bảo sự ổn định cho vùng mía nguyên liệu, tạo dựng và duy trì niềm tin với các hộ trồng mía. Đây cũng là một việc làm cần thiết để thực hiện phương án tái cơ cấu tài chính đã được phê duyệt, theo đó có mục tiêu là ngay sau vụ sản xuất đầu tiên niên vụ 2007 - 2008, khi CTCP đã đi vào hoạt động ổn định, có hiệu quả thì sẽ có kế hoạch tăng vốn điều lệ từ 50 tỉ đồng lên 70 - 80 tỉ đồng để mở rộng quy mô sản xuẩt.
Đồng thời, để phát triển diện tích trồng mía và động viên bà con nông dân thâm canh, tăng năng suất, Công ty đã có những chính sách đầu tư và hỗ trợ đầu tư kịp thời với chủ trương hướng vào nông dân trồng mía. Công ty hỗ trợ cho số diện tích trồng mới và trồng lại là 2,5 triệu đồng/ha, hỗ trợ giá giống mới bằng cách mua tăng so với giống cũ 10 %, hỗ trợ giá phân vi sinh 200đ/kg, hỗ trợ thu mua cho xã, bản 1.000 đồng/tấn sản phẩm. Ngoài ra, Công ty còn có chính sách thưởng khuyến khích cho các hộ có năng suất, sản lượng cao, diện tích lớn, và đầu tư hàng trăm triệu đồng sửa chữa nâng cấp, cải tạo đường giao thông trong vùng nguyên liệu, giúp làm thay đổi diện mạo nông thôn, nâng cao đời sống tinh thần của nông dân vùng trồng mía, góp phần không nhỏ cho sự tăng trưởng kinh tế, xã hội của địa phương.
Bên cạnh việc sắp xếp, cơ cấu lại tình hình tài chính, để hoạt động có hiệu quả, Công ty Cổ phần Mía đường Sơn La cần phải được sắp xếp, tổ chức lại bộ máy quản lý và lao động. Theo đó, số lao động dôi dư (khoảng 120 người) được giải quyết theo chế độ hiện hành, còn bộ máy quản lý, đội ngũ lãnh đạo của DN cũng được tái cấu trúc lại để phù hợp hơn với điều kiện mới.
Kết quả của những cố gắng không mệt mỏi
Sau hơn 1 năm phục hồi, chuyển đổi, Mía đường Sơn La trở thành một DN chuyên về lĩnh vực sản xuất và chế biến đường với thị trường ổn định, hệ thống đại lý và hệ thống khách hàng lớn, dần khẳng định thương hiệu Mía đường Sơn La trên thị trường. Cũng trong thời gian này, tình hình tài chính của Công ty đã tăng trưởng vượt bậc, hoạt động SX - KD có hiệu quả: tổng diện tích mía nguyên liệu đạt 3.215,8 ha, tổng sản lượng mía đưa vào chế biến đạt 204.858 tấn, với năng suất bình quân đạt 64 tấn/ha; tổng sản lượng đường sản xuất đạt 20.493 tấn; công suất ép bình quân đạt 1.700 tấn/ngày; tổng doanh thu đạt trên 141 tỷ đồng; lợi nhuận sau thuế đạt 5,7 tỷ đồng, nộp ngân sách 6,5 tỷ đồng và chia cổ tức năm 2008 đạt 8%.
Đây cũng là năm đầu tiên DN kinh doanh có lãi sau khi được sự hỗ trợ tích cực từ DATC thông qua nghiệp vụ mua nợ, chuyển nợ thành vốn góp gắn vớiDN và các nhà đầu tư chiến lược trong việc tập trung đầu tư cho vùng nguyên liệu, xây dựng lại hệ thống thu mua, chặt và vận chuyển mía nguyên liệu, nâng cao chất lượng sản phẩm, đào tạo đội ngũ công nhân; chấn chỉnh những thiếu sót trong bộ máy quản lý điều hành theo hướng gọn nhẹ, chuyên trách, hoạt động hiệu quả; cơ cấu lại hoạt động theo hướng đa dạng hóa ngành nghề; thu hút vốn đầu tư, tạo thêm việc làm cho người lao động, góp phần phát triển kinh tế, xã hội địa phương, nâng cao khả năng cạnh tranh. Công tác thị trường và tiêu thụ sản phẩm được đẩy mạnh khi Công ty chủ động tiếp cận thị trường và xây dựng hệ thống khách hàng. Đồng thời, để nâng cao hiệu quả sản xuất, Công ty đã tập trung đầu tư bổ sung, nâng cấp cho dây chuyền sản xuất đường, mang lại hiệu quả tích cực, tăng chất lượng đường (độ trắng đồng đều) và tăng hiệu suất thu hồi toàn dây chuyền, tỷ lệ thu hồi mía/đường đã giảm từ 9,996 xuống còn 9,3 (niên vụ 2008-2009), chất lượng sản phẩm được cải thiện rõ rệt và được khách hàng đánh giá cao, giảm thiểu ô nhiễm môi trường, bảo đảm an toàn trong quá trình vận hành cho công nhân và mang lại hiệu quả dài lâu cho DN.
Ngoài sản xuất mía đường, để đa dạng hóa sản phẩm, DN thành lập thêm 3 xí nghiệp thành viên: xí nghiệp nguyên liệu, sản xuất phân vi sinh, cung cấp dịch vụ nông nghiệp, chế biến nông sản, đồng thời phát triển ngành nghề kinh doanh mới như kinh doanh thức ăn chăn nuôi, phát triển hệ thống kinh doanh xăng dầu và mở rộng địa bàn tiêu thụ đường trong tỉnh và các đại lý tiêu thụ đường tại Hải Phòng, Hà Nội, Vĩnh Phúc. Công ty phối hợp chặt trong việc tiêu thụ sản phẩm với các cổ đông chiến lược như: Công ty cổ phần Bánh kẹo cao cấp Hữu Nghị, Công ty cổ phần Mía đường Lam Sơn. Riêng sản phẩm phân vi sinh do Công ty sản xuất năm 2008 đạt 2.729,3 tấn, bảo đảm cung cấp, phục vụ đầu tư cho vùng nguyên liệu trên địa bàn, có chất lượng tốt được thị trường chấp nhận và đánh giá cao.
Năm 2008 - 2009, khi tổng diện tích mía cả nước giảm 12% và năng suất mía giảm 8%, dẫn đến tình trạng có khả năng sản lượng mía giảm gần 19%, làm cho các nhà máy đường không thể phát huy hết công suất,... thì diện tích trồng mía của CTCP Mía đường Sơn La vẫn tiếp tục duy trì và phát triển.Điều này cùng với việc giá đường trong nước không ngừng tăng cao giúp hoạt động sản xuất, kinh doanh của Mía đường Sơn La tiếp tục ổn định, đạt lợi nhuận và mức trả cổ tức như dự kiến. Năm 2010, với tổng doanh thu đạt 168,797 tỷ đồng, lợi nhuận sau thuế đạt 26,025 tỷ đồng, tỷ lệ chia cổ tức tăng lên 15%, nộp ngân sách nhà nước 12,4 tỷ đồng, thu nhập của người lao động đạt xấp xỉ 4 triệu đồng/người/tháng. Công ty tiến hành trồng lại và phát triển thêm được 1.143 ha mía nguyên liệu (tăng 14,3% so với năm 2009).
Theo lộ trình, trong đầu năm 2011 này, Công ty sẽ thực hiện các thủ tục để niêm yết trên sàn chứng khoán tập trung. Những tín hiệu này đã hiện hữu, và mở ra những triển vọng mới cho Công ty cổ phần Mía đường Sơn La.